quinta-feira, 30 de julho de 2009

CONSTRUÇÃO CENTRAL ELÉCTRICA HO CONSUMO ÓLEO PESADO

Frente Revolucionaria de Timor Independente (FRETILIN)

Bancada parlamentar

Conferencia de emprensa

22Julhu 2009 iha Dili, RDTL.

Maluk jornalistas sira mak ami respeita, uluk nanai ami hussi Bancada Fretilin dala ida tan halo declaração descorda (la concorda) ba decisão Governo de facto ida ne’e, nebe halo decisão hodi halo Construção Central eléctrica ho Consumo óleo pesado, hanesan mega projecto ida nebe governo ida ne’e hakarak halo.

Desde inicio bahinra Governo de facto ida ne’e kaer Poder Inconstitucional, iha 2007 aloka osan $ 5 e tal milhões sosa Geradores seguna mão/usado ho razão atu asegura Electricidade bele lakan 24 horas. Maibe, lao tiha ona ba tinan rua to’o oin loron Electricidade seidauk bele lakan 24 horas, triste liu electricidade nebe Povo hussi Liquica e Hera Metinaro mos consume agora ne’e dadauk mos kalan kalan tenke hamate tamba dehan Geradores iha Estacão EDTL mak sobre carregado. Tamba saída mak la halo plano antes halo decisão hodi aloka osan hirak ne’e. Geradores hirak nebe sosa ho orçamento transitório 2007 nia, agora dadauk ne’e balu avaria tiha ona, ventuinhas geradores nia tohar hotu tiha ona tamba Geradores hirak ne’e usado.

Maluk Journalistas, iha orçamento rectificativo tinan fiscal 2008 nia Governo ida ne’e mai aloka tan osan $ 10 000 000, atu hakarak hahu halo construção Central Eléctrica ho consumo óleo pesado sem Plano (plano la iha).. Iha duni momento neba iha discussão Orçamento Rectifikativo 2008 nia Proposta ne’e la passa tamba Deputados barak mak conciente la concorda ho construção ne’e, tamba razoes Científicos kona ba Geradores nebe usa Óleo Pesado nebe bancada Fretilin apresenta e esplica liu hussi Proposta de Eliminação. Maibe tamba Asal Babak Senang (ABS) proposta hussi Governo ba Construção central eléctrica ne’e continua mantein to’o oin loro. Piur liu durante fulan nen (6) nia laran osan hirak nebe aloka ne’e, la executa. E la halo explicação mai iha PN.

Iha Orçamento Geral do Estado 2009 nia Governo ida ne’e aloka $ 87 milhões atu obriga halo Central Eléctrica ne’e. Alocação orçamento ba mega projecto ne’e mos to’o oin loron seidauk apresenta Plano ida. Sira mai koalia deit hanesan comadres sira dadalia ka conta historia. Ami hussu documentos hirak ne’e hahu hussi discussão iha Comissão G to’o oin loron, cartas de requrimento/pedido mos ami hatama ona dala barak, maibe to’o oin loron laiha resposta ida mai iha PN. Ami rona deit Governo ida ne’e halo declaração iha media no Televisão hatete katak construção ne’e tenke lao nafatin ba oin. E sira dehan, sei garante atu iha 2010 electricidade sei lakan 24 horas.

Maluk Jornalistas sira, ami hanoin diak liu tetu didiak construção central eléctrica ne’e. Tamba razoes Científicos barak nebe ami hato’o tiha ona.

1. Geradores ho consumo óleo pesado ne’e tama kategoria Technologia tuan. Tuir historia matenek nain sira hakarek, uluk ema usa iha princípios século 20 e horas ne’e nações barak mak hussik ona residul feul oil ne’e e hahu usa energias alternativas renovaveis.
2. Geradores hirak nebe sira hakarak atu usa, reconhece katak Geradores hirak ne’e usado (hussi Nação China). Tamba saída mak Timor Leste tenke usa fali maquinas nebe usado? Será que laiha ona Geradores alternativas seluk?
3. Geradores nebe consumo óleo pesado produz Emissão Nitrogen Dioksida (NOx).

Cientistas hakerek katak Emissão ne’e mak estraga “Ozon”(03) tamba ne’e provoka; Udan sin, loron manas halo rai manas, estraga klima hodi acontece dezastres naturais. Tamab ne’e fo impacto negativo ba Ambiente no saúde Humano. Udan boot nebe acontece iha loron hirak liu ba, ema balu hatete katak tamba atu halo Construção Central Eléctrica Óleo pesado ne’e mak dehan udan sin e koko tan. Ami hanoin ita lalika halo declarações nebe hanesan bosok malu deit. Emissão Sulphur Dioksida (SO2) no Neoterogen Oksida (NOx) provoka duni Udan sin, impacto negativo ba Meio Ambiente no Saúde Humano. Diak liu ita tetu didiak halo uluk lai estudos de viabilidade hafoin halo decisão. Tamba razoes hirak ne’e ita bele le iha artikel barak kona ba Emissão iha website.

Zat Zat Kimia nebe estraga Meio Ambiente, Saúde Humano, provoka udan sin no seluk seluk tan mak hanesan tuir mai:

a. Emissão Carbon Monoksida (CO)
b. Emissão Nitrogen Oksida (NOx)
c. Emissao Hidrokarbon (HC)
d. Emissão Sulphur Oksida (SOx)
e. Partikulat Matter (PM)

Maluk Journalistas sira, los duni uluk iha inicio século 20 Nações barak mak usa duni Geradores hirak ne’e, maibe oin loron sira hussik ona e começa usa fali Energias alternativas seluk hanesan, geradores nebe usa Gás, Be, Diesel, Carvão Mineral no energias renováveis hanesan Bio gás, Anin, Painéis Solares. Nações hotu horas ne’e tenke hakruk ba Protokolo Kioto no Convenção seluk e hussu ba hotu hotu atu bele halo esforço conserva Meio Ambiente. Tamba Mudança klimatika horas ne’e dadauk sai hanesan ameaça boot ba Mundo.

Ba Nações nebe sei usa geradores ho emissão boot iha obrigatório usa aparelho catalisador, atu bele minimisa Emissão, e iha facilidades halo Desulphurizacao.
Maluk sira tuir mai hau hakarak esplica oitoan kona ba Destilação Heavy Feul Oil/Óleo Pesado. Heavy feul oil mai hussi destilação petróleo.
Hussi Destilação ne’e mak ema matenek nain sira halo:

1. Avthur ho ninia processo rasik tuir nia uso.
2. Gasoline idem
3. Minarai idem
4. Gasóleo idem
5. IFO, MFO e HFO idem
6. Asphalt idem

Maluk sira, ukun nain balu koalia lia bosok hatete dehan, Óleo pesado ne’e laos oleo foer. Ami hakarak hatete lolos katak Oleo foer hirak ne’e bele destila fali tuir nia uso. Se karik Óleo foer hirak ne’e Governo ida ne’e hakarak aproveita atu usa fali ba geradores ne’e mos bele. Tamba bele destila e halo fali sai hanesan Heavy Feul Oil. Tamba ne’e diak liu koalia lia los deit.

Maluk sira, ami hare no rona construção central Eléctrica ho consumo óleo pesado ne’e hanesan laiha plano no la preparado, maibe obriga an hakarak hahu halo construção. Ami hodi bi’it kasu lia hirak ne’e tamba, uluk mai esplica dehan, Central eléctrica ne’e sei hari’i ida iha Manatuto e ida iha Same. Maibe derrepente deit mai hari’i tan ida iha Hera.

Hanesan mos Sr. Januário nia carta ida hatete katak precisa hari’i tan Porto temporário tolu atu bele hatun Geradores hirak ne’e tamba nia todan iha 150 toneladas nebe labele hatun iha Porto nebe existe. E loron hirak liu ba hatete tan iha Jornal dehan central Eléctrica nebe atu hari’i iha Same ne’e cansela fali e hakarak atu halo fali iha Viqueque. Piur liu, orçamento Plurianual nebe mai apresenta iha Parlamento ba tina tolu hamutuk $ 365 milhões, maibe derrepente deit hakarak aloka tan $ 300 milhoes iha ano fiscal 2010.

Ami hanoin atu koalia lolos katak Governo ida ne’e laiha duni capacidade halo plano estratégico ida ba Electrificação.

Ami hussu ba Governo de facto ida ne’e, atu lalika obriga an deit, tamba precisa prepara plano electrificação didiak.

1. Halo estudos de viabilidade profundo ba impacto Ambiental e sócio economico ba mega projecto ne’e.
2. Halo estudos técnicos completo ba Projecto ne’e.

Ami mos hussu tenke resolve problema falsificação documento “Advance Payment Garantee”. Para hatene lolos individuo ida nebe mak halo no conciente documento falsu ne’e tama iha Nação Soberano hanesan Estado nia liman.

Tuir mai ami fo hatene ba Companhia CNI 22 atu tetu didiak antes hahu construção projecto ne’e.

Ikus liu ami hakarak hatete, katak Timor oan tomak tenke conhece malu duni, e horas ne’e hotu hotu tenke hanoin halo nusa mak bele servisu ba desenvolvimento, karik uluk hanesan activista mos liu tiha ona, importante liu mak tenke hanoin, halo plano ida nebe diak atu labele husik hela “Tusan no Veneno” ba ita nia Geração no futuro Nação Timor Leste.

Hanesan recomendação ami hussu atu lalika obriga sosa uluk Geradores tuan hirak ne’e, maibe diak liu concentra halo uluk construção Linhas de Transmissão ho Sub Estacões hirak ne’e, bahinra hotu ona mak halo decisão geradores tipo oin sa mak Timor Leste precisa usa.

Ba ita boot sira nia atencao ami hato’o obrigado barak.

Ba informasaun tan concta deputadu Inacio Moreira 723 7124 no email:m moreira_tecnica@yahoo.com

Nenhum comentário: